Przejazdem przez Strzelce Opolskie. Trochę historii trochę geologii

Strzelce Opolskie piękne i trochę zapomniane

Strzelce Opolskie to miasto w Polsce położone w województwie opolskim, w powiecie strzeleckim. Historycznie leży na Górnym Śląsku, na zachodnim skraju Wyżyny Śląskiej w pobliżu granicy z województwem śląskim. Strzelce Opolskie położone są na wysokości 235 m n.p.m.

Nazwa osady a później miasta pochodzi od strzelców-łowców książęcych, urządzających w okolicy łowy. Niemiecki nauczyciel Heinrich Adamy, pisze w swoim dziele „Wohnort der Jager und Schutzen”, czyli „Wieś zamieszkana przez łowczych i strzelców”. Nazwa została później zgermanizowana i utraciła swoje znaczenie. Nazwę upamiętnia stojący na rynku przed ratuszem pomnik strzelca.

Historia Strzelec Opolskich

Miasto Strzelce Opolskie rozwinęło się z pierwotnej leśnej osady targowej. Pierwsze wzmianki pojawiają się w XIII wieku. Przypuszcza się, że po zniszczeniu osady w październiku 1273 podczas najazdu Bolesława Wstydliwego, nastąpiła lokacja Strzelec . W 1290 przez Bolek I rozpoczął budowę miasta, a w 1313 zbudował zamek myśliwski. Strzelce Opolskie leżały w ważnym szlaku handlowym między Krakowem, Wrocławiem i Dreznem. W 1327 miasto było otoczone murami obronnymi z dwoma bramami a w 1362 zostało ponownie lokowane, tym razem na prawie magdeburskim. Po wydzieleniu tego rejonu w oddzielne księstwo, pod panowaniem którego Alberta strzeleckiego, Strzelce stanowiły samodzielne księstwo. Ostatnim księciem strzeleckim był książę Bolko V Wołoszek.

Do 1532 r. miastem władali książęta piastowscy a później władza przeszła do rąk austriackich.

W 1562 arcyksiążę Ferdynand I Habsburg oddał w dzierżawę Strzelce i posiadłości dookoła terenu Georgowi von Redernowi. Odbudowa zrujnowanego zamku przebiegała w latach 1562–1596 i okazała się dosyć kosztowna. Rada miasta dała coś od siebie, w postaci ufundowania zakupu cegieł. Podczas wojny trzydziestoletniej miasto było wiele razy grabione i palone. Po śmierci Georga von Redern, Strzelce przejęła jego siostra a następnie córki. Od XVIII wieku miasto było pod panowaniem pruskim. W 1759 administracja pruska nałożyła kontrybucję. Z księgi gruntowej z 1786 wynikało że każdy dom w mieście, jak i każdy rzemieślnik, płacił zamkowi 1 grosz czynszu. Każdy rzeźnik oddawał rocznie cztery kamienie łoju i 4 grosze, szewc płacił rocznie 9 groszy itd. Ludność musiała płacić obowiązkowe opłaty i pracować na rzecz zamku. Każde nieposłuszeństwo było karane chłostą. W 1807, przedstawiciel śląskich Colonnów Filipa,zmarł i pozostawił majątek bez osoby dziedziczącej. Nastąpił wtedy spór o ziemię. Ostatecznie cała ziemia przypadła Andrzejowi Renardowi. Był on twórcą nowoczesnego przemysłu na Górnym Śląsku i w Zagłębiu Dąbrowskim. Objął nad nimi władzę po osiągnięciu pełnoletniości. Kiedy próbowano zbudować szosę z Opola do Bytomia biegnącej przez Strzelce przerwano mur miejski między Bramą Opolską a zamkiem. W 1826 zakończono budowę protestanckiego kościoła Bożego Ciała. Tuż obok murów średniowiecznych w około roku 1837 dzięki inicjatywie żony rozpoczęto budowę kaplicy-mauzoleum. Prace zaczęły się na podstawie projektu Hermanna Friedricha Wäsemanna. W kaplicy odprawiano msze dla rodziny hrabiego i mieszkańców zamku, a w podziemiach pochowano członków rodziny Renarda.

Od 1919 Strzelce Opolskie należały do nowo utworzonej prowincji Górny Śląsk. Prowincja została zlikwidowana w 1938, a w 1941 roku powstała na nowo. W trakcie plebiscytu na Górnym Śląsku 20 marca 1921 oddano w Strzelcach Opolskich 3364 głosów, czyli aż 85,7%, za pozostaniem w Niemczech i 558 głosów, czyli 14,2%, za włączeniem do państwa polskiego. Frekwencja wyniosła 98,4%. W powiecie Strzelce Opolskie za włączeniem do państwa polskiego oddano 23023 głosów, czyli 50,7% a za pozostaniem w Niemczech 22390 głosów tj. 49,3%). Podczas III powstania śląskiego powstańcy z powiatu strzeleckiego, prudnickiego, toszeckiego i kozielskiego należeli do 7 Strzeleckiego Pułku Piechoty. Batalion prudnicki i strzelecki brał udział w ciężkich walkach o Garb Chełmu i Żyrową. Po zakończeniu powstania miasto pozostało w Niemczech.

Czasy II wojny

Ostatnim właścicielem Strzelec do 1945 r. był hrabia z rodu Castell-Castell. W czasie II wojny światowej w miejscowości znajdowało się ciężkie więzienie i areszt. Pod koniec stycznia 1945 r. około 500 strzeleckich więźniów przetransportowano do więzienia w Świdnicy. Na miejsce dotarło 200 ewakuowanych. Części więźniów zbiegła, część poległa a większość została wymordowana. 21 stycznia 1945 roku siły niemieckie zostały wyparte z miasta przez jednostki brygady 31 korpusu pancernego,1 Frontu Ukraińskiego. Po wojnie dla uczczenia pamięci poległych żołnierzy radzieckich postawiono Pomnik Wdzięczności na ówczesnym pl. Przyjaźni Polsko–Radzieckiej. Ostatnim hrabią na strzelecki terenie był Prosper Castell-Castell. Oddziały radzieckie kiedy wkroczyły do miasta podpalili miasto i zamek. Zniszczenia sięgały nawet 90%.

Panowanie polskie

Od 1950 Strzelce Opolskie leżą w granicach województwa opolskiego.

Po pierwszych wyborach do samorządu terytorialnego w Polsce, burmistrzem miasta został Krzysztof Fabianowski. Od 1995 roku Strzelce Opolskie są członkiem Nowej Hanzy. W ramach reformy administracyjnej w Polsce w 1999 r., Strzelce Opolskie ponownie stały się siedzibą powiatu strzeleckiego.

Zwiedzamy zamek w Strzelcach Opolskich

Najstarsze informacje o zamku pochodzą z 1303 roku. Prawdopodobnie gród książęcy był usytuowany w tym miejscu, gdzie obecnie znajdują się ruiny zamku. Trudno dzisiaj jednak znaleźć odpowiedź na to czy nastąpiło to przez wzmocnienie drewnianej budowli czy też przez nowo wzniesioną budowę. Osada w połączeniu z zamkiem myśliwskim była miejscem dla wielu myśliwych książąt opolskich.

W roku 1323 za panowania strzeleckiego księcia Alberta miasto zostało umocnione. Z tego czasu zachowały się również dokumenty wystawione przez księcia. Na przykład dokument z 20.09.1342 r. nazywa księcia Alberta "panem Strzelec". Książę na swojej posiadłości urządzał tzw. dni dworskie. W takich dniach zapraszał swoich rycerzy tych najznamienitszych mieszczan. Książę zawsze przewodniczył takim wydarzeniom. Dawał swoje dowody łaski, darował mienie lub rozdawał przywileje na rzecz rycerzy i duchowieństwa. Zatwierdzał kupno i sprzedaż gruntu oraz był głosem rozsądku w sprawach spornych. Wszelkie dokumenty wypisywał dworski notariusz lub kapłan. W zależności lat były pisane po polsku, po czesku lub po niemiecku. Na dokumentach zawsze umieszczano książęcą pieczęć w wosku.

Zamek za panowania margrabiego Jerzego brandenburskiego popadł w ruinę. Do zamku należał tzw. Wielki Folwark przed miastem z 40 krowami, 20 wołami i 300 owcami oraz 4 młyny, znajdujące się w obrębie miasta. W 1575 r. Jerzy von Redern , który był właścicielem zamku, nadał artykuły cechowe garncarzom strzeleckim. Do ich obowiązku należało dostarczenie kilku garnków na potrzeby kuchni zamkowej. Mieli je dostarczać co tydzień. W zamian mogli pobierać glinę na gruntach dworskich. Ciekawostką jest że, kandydaci na mistrza mieli obowiązek zbudowania pieca w zamku.

W latach 1562-1596 przystąpiono do odbudowy zniszczonego zamku. Zdaniem J. J. Reichela niemieckiego historyka, J. von Redern (senior) dość dobrze odbudował zamek. Jednak nie cały zamek odbudowano od fundamentów. Prawe skrzydło zostało całkowicie odbudowane (wjeżdżając od strony miasta). Starsze części jednak zlecił odrestaurować. Strzelecka rada miejska zmuszona była pokryć wszelkie wydatki z tym związane. Zamek pokryto dachem gontowym z drewna. We wnętrzu zamku wybudowano nową kuchnię w nowej części przybudówki. W piwnicach magazynowano wino. Na parterze zamku znajdował się m.in. jeden pokój dla dam dworu, a na pierwszym piętrze skarbiec rodzinny. Prace ciesielskie w zamku wykonywał cieśla z kopalni w Tarnowskich Górach, prace murarskie mistrz Tomasz a szybami zajął się mistrz Dawid z Opola.

W okresie panowania w Strzelcach hrabiego Andrzeja Marii Renarda, istniała gorzelnia zamkowa. Wtedy hrabia prowadził największe inwestycje na obszarach należących do zamku. W połowie XIX w. wybudował wieżę zamkową oraz część przyległych zabudowań do zamku. Całkowita przebudowa spowodowała, że znikły poprzednie cechy stylowe zamku. Przed zniszczeniem zamek był murowany z kamienia i cegły, otynkowany. Posiadał 2 skrzydła - wschodnie i zachodnie. Wschodnie skrzydło jest obecnie częściowo zawalone. Obecnie zachowały się ruiny i niektóre elementy zabudowań. Blisko zamku zobaczyć możemy zabytkowy, murowano-ryglowy budynek z połowy XIX w. Został on całkowicie odbudowany i mieści biura miejskich instytucji.

Zachowała się także brama wjazdowa. Po bokach bramy, znajdują się figury kamienne: św. Jana Nepomucena - patrona od nieszczęść na mostach i św. Floriana - patrona od pożarów.

A teraz chwila oddechu a parku

Park w Strzelcach Opolskich to zabytkowy park miejski w Strzelcach Opolskich w stylu angielskim. Powstał w XIX w. przy zamku na zlecenie Andrzeja Renarda, który był ówczesnym właścicielem miasta.

Park ma powierzchnię 65 ha i ma kształt wydłużonego wieloboku. Park miał wyglądać jak wycinek naturalnego krajobrazu, bez widocznych granic. Ze względów gospodarczych utworzono jednak ogrodzenie w postaci muru.

Tereny parku mieszczą się na obszarze bagnistym na południe od miasta, blisko regionu Chełm i równiny rozciągającej się do doliny Małej Panwi. Od północy park graniczy z zamkiem i innymi zabudowaniami. Park dzieli się na dwie części. Najstarszą jest tzw. mały park z ruinami zamku, masztalarnią oraz nieistniejącą już kaplicą-mauzoleum. Drugą częścią jest tzw. duży park. Znajduje się w nim wieża i dawna bażanciarnia.

W XVIII w. między zamkiem a wałem obronnym istniał niewielki ogród. Blisko znajdował się większy i prawdopodobnie także należał do zamku^..Andrzej Renard podczas studiów w Anglii oczarował się modnymi parkami otaczającymi zamki i pałace magnatów. Zainspirowało go to do stworzenia parku w stylu angielskim również w swojej posiadłości. W tym celu wysłał do Anglii swojego ogrodnika, aby zobaczyć tamtejsze parki i odwzorował je na jego posesji. Tak oto ogrodnik rozpoczął 30 letnią przygodę z tworzeniem parku.

Przez park nie przepływał żaden strumyk, który byłby źródłem wody dla roślin.Na południe od zamku, wykopano dwa podłużne stawy i połączono je kanałem. Wpuszczono tam liczne gatunki ryb, a z ziemi utworzono sztuczne wzniesienia. Do parku sprowadzono drzewa liściaste z domieszką iglastych oraz niewielką liczbą drzew egzotycznych np: tulipanowce amerykańskie, platany klonolistne i miłorząb. Oprócz tych gatunków w parku rosną trzystuletnie cisy, topole białe, klony, dęby błotne, sosny wejmutki, magnolie, forsycje, kasztanowce, lipy szerokolistne, rokitniki, jodły, graby i jesiony. Podmokłe tereny sprzyjają roślinom łęgowym. Według publikacji Cezarego Pacyniaka z 1992 r. w parku rośnie jeden z najstarszych świerków pospolitych w Polsce. Jego wiek obliczono na 337 lat. W parku rośnie najwyższy wiąz pospolity w Polsce o wysokości 37,5 m. W 2006 r. w parku wytyczono i oznakowano ścieżkę ekologiczno-edukacyjną „Szlak Hrabiego Renarda”. W parku powstało wiele budowli i innych obiektów, które w znacznej mierze już nie istnieją np: oranżeria, ananasarnia, bażanciarnia, neoklasycystyczna świątynia, wieża Ischl, kaplica-mauzoleum, szkółka leśna, ogródek owocowy.

Kaplica św. Andrzeja - Mauzoleum hrabiów Renard

Była jedna z najpiękniejszych budowli w Strzelcach. Ta charakterystyczna budowla istniała jeszcze w latach 60. XX wieku. Kaplicę Renardów postawiono w samym centrum, naprzeciwko kościoła katolickiego pw. Bożego Ciała czyli dawnego kościoła ewangelickiego.

Budowla powstała dzięki Euphemii, żony Grafa Renarda. Jako osoba głęboko wierząca, wyprosiła władze kościoła o zgodę na postawienie własnej kaplicy-mauzoleum. Budowę rozpoczęto w 1837 roku. Projektem zajął się architekt Hermann Friedrich Wäsemann. Zasłynął na przykład z projektu ratusza w Wałbrzychu i tzw. "Czerwonego Ratusza" w Berlinie.

Kaplicę św. Andrzeja postawiono w pobliżu starych murów miasta w otoczeniu zieleni. Służyła do odprawiania nabożeństw dla rodziny hrabiowskiej lecz i dla mieszkańców zamku. W jej podziemiach znajdowało się mauzoleum ze szczątkami rodziny Renardów.

Świątynia służyła jako miejsce odprawiania nabożeństw, do czasu kiedy żyli jej fundatorzy. Później nie odprawiano tam obrzędów.

Po roku 1945 budowla popadła w ruinę. Zajęli się nią wandale i zrujnowali miejsce. Miasto zdecydowało się na rozbiórkę kaplicy.

Szczątki rodziny Renard przeniesiono na cmentarz parafialny św. Barbary. Dla zachowania pamięci o właścicielu zamku, jakiś czas po rozbiórce postawiono płytę nagrobną. Pomnik Andreasa Marii Grafa Renarda stoi przy głównej alei cmentarnej.

W miejscu, gdzie stała kiedyś kaplica, dziś stoi upamiętniający ją pomnik.

Kamieniołom wapienia

Niespełna 2 kilometry od centrum miasta znajduje się czynne wyrobisko wapieni, bardzo malownicze, częściowo wypełnione wodą tworzącą głęboki staw.

Kamieniołom posiada 2 poziomy wydobywcze, z których pozyskuje się wapienie środkowego triasu, należące stratygraficznie do warstw terebratulowych, karchowickich i górażdżańskich.

Kopalnia powstała na potrzeby cementowni w Strzelcach Opolskich. Obecnym użytkownikiem jest Grupa Górażdże.

Strzelce Opolskie – Wikipedia, wolna encyklopedia

Ruiny zamku - Urząd Miejski w Strzelcach Opolskich (strzelceopolskie.pl)

Park w Strzelcach Opolskich – Wikipedia, wolna encyklopedia

Kaplica św. Andrzeja - Mauzoleum hrabiów Renard, Strzelce Opolskie - polska-org.pl