Orawska Kolejka Leśna - Słowacja na szynach

Orawska Kolej Leśna (słow. Oravská lesná železnica, Lesná úvraťová železnica Tanečník – Beskyd) – kolej wąskotorowa w północno-wschodniej Słowacji, o rozstawie szyn 760 mm[1]. Jest to fragment orawskiej części dawnej Kysucko-Orawskiej Kolei Leśnej (Kysucko-oravská lesná železnica). Długość jej czynnego odcinka wynosi 7 km[2].

4 kwietnia 1914 roku zrzeszenie właścicieli lasów obszaru dorzecza Białej Orawy z Orawskiego Podzamku otrzymało pozwolenie na budowę kolei leśnej na Orawie[3]. Budowa trwała podczas I wojny światowej. Zezwolenie na przewozy zostało wydane dla Orawskiej Kolei Leśnej 27 lipca 1918 roku[3]. Pierwsze pociągi ruszyły w 1918 roku z Orawskiej Leśnej przez Zakamienny Klin do Łokczy (wówczas Erdutka), z odgałęzieniem na północ do Mutnego. Zwożono nią drewno z lasów należących do komposesoratu orawskiego. W latach 1925–1926 wybudowano odcinek o długości 10,5 km, łączący orawską wąskotorówkę z Kysucką Koleją Leśną (biegnącą z Vychylovki aż do Oszczadnicy). Przyczyną budowy łącznicy była chęć połączenia kolei orawskiej przez kolej kysucką z kolejami państwowymi w celu ułatwienia wywozu drewna[3]. Wiązało się to z koniecznością pokonania trudności technicznych związanych z podjazdem na stromy stok Beskidu, co rozwiązano za pomocą zastosowania nawrotów na stacjach w Chmúra i na przełęczy Beskyd oraz trzech nawrotów pomiędzy nimi[3]. Trawersując pokonywane wzniesienia, pociągi kolejki, to jadąc w przód, to w tył, na długości 1,5 km pokonywały po stronie kysuckiej różnicę wzniesień wielkości 217,69 metrów[3] (o pochyleniu dochodzącym do 73‰). Stacja Beskyd stanowiła zarazem granicę między Kysucami a Orawą[3].

Przewozy na łącznicy rozpoczęto 1 października 1926 roku[3]. Utworzono wówczas Kysucko-Orawską Kolej Leśną (Kysucko-oravská lesná železnica), z główną linią o długości 61 km z Łokczy po stronie orawskiej do Oszczadnicy, gdzie była skomunikowana z Koleją Koszycko-Bogumińską[3]. Łącznie z licznymi bocznicami, pod koniec lat 20. sieć sięgnęła maksymalnie długości ok. 110 km[3].

Po II wojnie światowej dobra komposesoratu upaństwowiono, a działalność kolejki osiągnęła szczyt w latach 50. Zarząd państwowej kolei leśnej mieścił się w Zákamenném[3]. W następnej dekadzie zwożenie drewna tym środkiem transportu przestało być opłacalne, a zastąpił je transport samochodowy. W styczniu 1969 roku władze czechosłowackie zdecydowały o likwidacji kolei do końca 1971 roku[4]. Przewozy zawieszono oraz rozpoczęto demontaż torów i infrastruktury. W I etapie planowano rozebrać odcinki Mútne – Furandová oraz Birch – Zákamenné. Oficjalnie zakończenie działalności nastąpiło z końcem 1971. Z sieci liczącej 110 kilometrów torów[5] ocalało tylko 8 kilometrów na odcinku Tanečník (przysiółek Orawskiej Leśnej) – Beskyd (w pobliżu przysiółka Demänová) – Chmúra, czyli praktycznie łącznik wybudowany w 1926 roku, z najcenniejszym pod względem rozwiązań technicznych układem nawrotów.

Teraźniejszość

Uratowany dzięki protestom miłośników kolei i techniki i uznany w 1972 roku za pamiątkę kultury technicznej, orawski odcinek został pozbawiony jakiegokolwiek nadzoru. Dopiero w 1988 roku część tą przejęło Muzeum Orawskie im. P. O. Hviezdoslava[1]. W 1991 roku zachowany odcinek dawnej kolei kysucko-orawskiej został uznany za narodowy zabytek kultury Słowacji[1]. W 1992 roku zawarto porozumienie między Muzeum Orawskim a Muzeum Kysuckim przewidujące odbudowę całego zachowanego odcinka[1]. Pierwsze prace rekonstrukcyjne po stronie orawskiej zaczęto w 1996 roku, odbudowując tory w rejonie przełęczy Beskid i most w pobliżu stacji Tanečník, z pomocą Sił Zbrojnych Republiki Słowackiej[1]. W 1997 roku tory zostały jednak uszkodzone przez osuwiska po ulewnych opadach deszczu, co zwłaszcza dotknęło odcinka z nawrotami po stronie kysuckiej od stacji Beskyd[6][7]. Zarzucono po tym plan połączenia obu kolei[1]. Sporadycznie po stronie orawskiej prowadzony był jedynie ruch prywatnymi drezynami[7].

Dopiero w 2004 roku opracowano projekt rewitalizacji, a od 2005 roku ruszyła systematyczna odbudowa zachowanej linii po stronie orawskiej, na którą Muzeum Orawskie otrzymało subwencję ze środków Unii Europejskiej[1]. Nawierzchnia i szyny zostały wymienione, rozbudowano też infrastrukturę turystyczną przy stacji Tanečník[6]. Remont ukończono w październiku 2007 roku, a 31 maja 2008 uruchomiono ruch pociągów turystycznych na odcinku Tanečník – Beskyd[6]. Długość trasy w jedną stronę wynosi 3 km, a czas przejazdu 15–20 minut; ogółem podróż z postojem na stacji Beskyd trwa godzinę 10 minut[2]. W przysiółku Tanečník znajduje się kasa, sklep z pamiątkami oraz niewielkie muzeum, natomiast przy przełęczy Beskyd, gdzie znajduje się najwyżej położony punkt na trasie kolejki (939,1 m n.p.m.), wybudowano dla turystów niewielką wieżę widokową.

W czerwcu 2011 roku po naprawie powrócił na trasę kolei parowóz 15 233 Gontkulák produkcji ČKD z 1928 roku[6]. Oprócz niego używane są dwie lokomotywy spalinowe DH 100[6].

Od strony kysuckiej, w 1974 roku część kolei oddano Muzeum Kysuckiemu w Czadcy[4]. Zrekonstruowano rozebrany odcinek Chmúra – Kubátkovia o długości 2,7 km, tworząc Historyczną Nawrotową Kolej Leśną (Historická lesná úvraťová železnica, HLUŽ), na której od 1995 roku rozpoczęto rozkładowy sezonowy ruch turystyczny[4]. Pociągi wjeżdżają tylko na pierwszy trawers za stacją Chmúra[7].

Kolejka Leśna w Orawskiej Leśnej na Orawie była w rzeczywistości nie tylko pod względem konstrukcyjnym, ale również pod względem nakładów i kosztów eksploatacyjnych stosunkowo tanim przedsięwzięciem, o wiele tańszym od konwencjonalnych kolei. Albowiem kolejka ta była także w stanie poradzić sobie z bardzo zróżnicowaną rzeźbą terenu. W chwili obecnej kolejka leśna już nie spełnia swojego pierwotnego, podstawowego celu, jakim był przewóz drewna, ale funkcjonuje jako atrakcja turystyczna Muzeum Orawskiego.

Koleje Leśne są liniami kolejowymi o węższym rozstawie szyn – tylko 760 mm w porównaniu ze standardowym rozstawem szyn – 1453 mm. Pomimo tego, to właśnie wąskotorowe koleje leśne były w przeszłości wygodnym środkiem do transportowania drzewa.

Uznanie w 1972 roku części Kysucko-Orawskiej Kolei Leśnej na odcinku Chmúra-Beskyd-Tanečník za zabytek kultury materialnej uratowało w ostatniej chwili przed likwidacją to ciekawe dzieło techniki. Przyjęte rozwiązanie miało na celu zachowanie dla potomności dziedzictwa kultury technicznej w postaci cennego systemu tylnych zwrotnic przy pomocy którego kolej leśna pokonywała pod górę wysokości górskie, na grzbiet Beskyd.

W sierpniu 1992 roku została podpisana umowa pomiędzy Muzeum Orawskim w Dolnom Kubíne a Muzeum Kysuckim w Čadca (Czaca) w sprawie całkowitej rekonstrukcji całej zachowanej części kolei leśnej, która znajdowała się na obszarze obu regionów. W ramach tych prac modernizacyjnych zostały odnowione stacja Beskyd oraz most przy osadzie Tanečník. Prowadzone w okolicy stacji Tanečník na linii kolejki prace modernizacyjne zostały zakończone w 2007 roku. Co za tym idzie orawski odcinek wąskotorowej kolejki leśnej został oddany na potrzeby Muzeum.

Źródło:

Orawska Kolejka Leśna

Przypisy

↑ Skocz do:a b c d e f g h História - Oravské múzeum. Oravské múzeum. [dostęp 2020-02-09]. (słow.).]↑ Skocz do:a b Oravská lesná železnica - Oravské múzeum. Oravské múzeum. [dostęp 2020-02-09]. (słow.).

↑ Skocz do:a b c d e f g h i j Rogoziński 1996 ↓, s. 30-31.↑ Skocz do:a b c Rogoziński 1996 ↓, s. 32.

Główna linia połączonej kolejki kisucko-orawskiej liczyła 61 km i biegła z Oszczadnicy przez stacje Klubina, Stará Bystrica, Nová Bystrica, Vychylovka, Kubátkovia, Chmúra, Beskyd, Tanečník, Ústrig, Zákamenné, Breza do wsi Lokca; kolejka kisucka powstała w latach 1917–1926.

↑ Skocz do:a b c d e Garbacik 2012 ↓, s. 38-39.↑ Skocz do:a b c R. Rusak. Skansen Vychylovka. „Świat Kolei”. Nr 7/2002. s. 9.

Bibliografia

Roman Garbacik. Kysucko-Orawska Kolej Leśna. „Świat Kolei”. Nr 2/2012, 2012.

Piotr Rogoziński. Historia kolei leśnej na Kysucach. „Świat Kolei”. Nr 1/1996, 1996.

Strona Muzeum Orawskiego