Kamieniołom Wiek w Bzowie koło Ogrodzieńca

Kamieniołom Wiek koło Bzowa

Od lat 50. XX w. do 1998 r. funkcjonował na terenie Ogrodzieńca kamieniołom, eksploatujący wapienie i margle dla przemysłu cementowego. Archiwalia wskazują, że kopalinę tą wydobywano na skalę przemysłową już od przełomu XIX i XX w. Kamieniołom Wiek jest wielkopowierzchniowym, jednopoziomowym wyrobiskiem położonym na zachodnim stoku wzniesienia o wysokości ok. 420-440 m n.p.m. Głębokość wyrobiska sięga lokalnie 25 m.

Profil odsłaniających się skał jest reprezentowany przez wapienie płytowe warstw zawodziańskich (Kutek al. 1977). Były one produktem sedymentacji w płytkim morzu szelfowym na początku górnej jury (oksford), ok. 155-160 mln lat temu.

Od razu przypomina się anegdota, którą usłyszałem od jednego z geologów:

Siedzi Baca na polanie. Patrzy a tu jakiś człowiek idzie, co chwila zatrzymuje się, podnosi i ogląda kamienie. Zaciekawiony Baca pyta się wędrowca po co ogląda kamienie? A wędrowiec najprościej jak można, tłumaczy:
Baco, szukam takich małych zwierzątek, które kiedyś tu w morzu żyły.
Na to Baca:
Panie!!! Ja tu już 80 lat żyję i żadnego morza nie widziałem!!!

Budowa geologiczna

Kamieniołom Wiek stanowi największe, zwarte, odsłonięcie górnej jury w bezpośrednim sąsiedztwie Górnośląskiego Zagłębia Węglowego. Buduje je regularny kompleks średnio- i gruboławicowych wapieni mikrytowych, marglistych, o strukturze biomorficznej. Warstwy skalne zapadają pod kątem 2-3º ku NE, wchodząc w skład tzw. monokliny śląsko-krakowskiej (uformowanej wraz z nieckami bytomską i chrzanowską ok. 65 mln lat temu). Pierwotnie ściany kamieniołomu były pionowe bądź prawie pionowe. Po zakończeniu eksploatacji zostały podcięte tak, by nie stwarzały zagrożenia dla zwiedzających. Obecnie są to stromo nachylone stoki, pokryte izolowanymi blokami skalnymi o różnej wielkości. Jedynie w centralnej części zachodniej ściany, na odcinku kilkunastu metrów, zachował się „ostaniec" zbudowany ze stosunkowo grubych ławic wapienia w położeniu pierwotnym. W obrębie jego można obserwować zjawiska krasowe. Zwiedzając ten fragment kamieniołomu należy być bardzo ostrożnym. „Ostaniec" jest bardzo silnie spękany i grozi odspojeniem od calizny. Może to nastąpić np.: po okresie silnych opadów atmosferycznych.

Spąg wyrobiska tworzy stosunkowo cienka warstwa piaszczystych margli (jura środkowa: kelowej). Poniżej zalega gruby pakiet tzw. iłów rudonośnych (jura środkowa: baton), które odsłaniają się dopiero w czynnej cegielni poniżej budynków starej cementowni.

W odsłonięciu występują obficie morskie skamieniałości oksfordu. Przeważają amonity z rodzajów Perisphinctes i Cardioceras, a także Taramelliceras, Euaspidoceras, Lissoceratoides i Peltoceratoides. Liczne są belemnity z rodzaju Hibolites oraz ramienionogi Lacunosella, Terebratula i Juralina. Amonity najczęściej można znaleźć na stokach odkrywki. Natomiast belemnity w spągu kamieniołomu w okolicach okresowego zalewiska.
Oprócz znalezisk paleontologicznych napotkać można biało-szare konkrecje krzemienne o rozmiarach do 40 cm.

Skały spągowe są bardzo silnie spękane. Można wydzielić dwa systemy spękań ciosowych, krzyżujących się pod kątem około 65 stopni. Spękania są wyraźnie widoczne, podkreślone obecnością zasiedlającej je roślinności pionierskiej.

Z uwagi na w/w walory naukowo-dydaktyczne kamieniołom jest uważany za tzw. geostanowisko.

Obecnie kamieniołom jest w trakcie rekultywacji o kierunku leśnym. Według Miejscowego Planu Zagospodarowania Przestrzennego Miasta Ogrodzieniec (2005) podstawowym przeznaczeniem zachodniej części obszaru są „tereny urządzeń turystyki, sportu i rekreacji oraz zieleni „leśno-parkowej" wraz z terenami obsługi technicznej rekreacyjnego zespołu „leśno-parkowego" , z kolei w części wschodniej dopuszcza się nadal możliwość eksploatacji.

Sukcesja roślinności na terenie wyrobiska jest wypadkową czynników naturalnych i działalności człowieka. Istotną rolę odgrywa udział materiału ilastego (margle i iły jury środkowej), który stanowi barierę wodonieprzepuszczalną w spągu wapieni. Przyczynia się to do tworzenia zbiorników wodnych w zagłębieniach, głównie w południowo-wschodniej części odkrywki. Ich obrzeża są porośnięte zespołem szuwaru trzcinowego (Phragmitetum australis). W sąsiedztwie zaś występuje wierzba iwa (Salix caprea) i wierzba purpurowa (Salix purpurea), które to są gatunkami typowymi dla środowisk wilgotnych.
Dno kamieniołomu jest produktem antropogenicznym, nieregularnym. Decyduje to o sposobie sukcesji roślinnej. W kilka lat po zakończeniu eksploatacji pojawiło się młode zadrzewienie z towarzyszącemu zaroślami o przewadze gatunk・w krzewiastych. Roślinność na charakter rozproszony.
Obecnie kamieniołom jest wykorzystywany do celów rekreacyjno-turystycznych. Urozmaicenie morfologii dna kamieniołomu sprawia, że obiekt stał się ulubionym miejscem  motocyklistów oraz amatorów off-road. Świetnie nadaje się do pieszych wędrówek. Z krawędzi kamieniołomu rozciąga się piękny widok na zamek w Ogrodzieńcu czy Górę Birów.

Biblografia:

L. Majgier, J. Badera, O. Rahmonov 2010, Kamieniołomy w wojew・dztwie śląskim jako obiekty turystyczno-rekreacyjne na terenach uprzemysłowionych (Quarries in the Silesia Voivodship as touristic-recreational objects on industrial areas). W: Problemy Ekologii Krajobrazu t. XXVII. 267-275.
Kutek J., Wierzbowski A., Bednarek J., Matyja B.A., Zapaśnik T., 1977. Z problematyki stratygraficznej osad・w g・rnojurajskich Jury Polskiej. Przegląd Geologiczny 8-9, p. 438-445.